حراج یک راه حل رقابتی برای ارائه کالا یا خدمات است که فروش آنها را با بالاترین قیمت ممکن می سازد. از طرفی مصرف کنندگان این کالاها و خدمات آنها را با قیمت دلخواه در اختیار دارند.
حراج در بخش های مختلف وجود دارد. از یک حراج ساده کالاهای مصرفی گرفته تا حراج های بزرگ دولتی و عمومی. اکنون با توسعه فناوری و دسترسی به ابزارهای تبادل اطلاعات، حراج در بخش‌های مختلف گسترش یافته است. از مزایده اموال و خدمات بخش دولتی، املاک به دستور دادگاه گرفته تا حراج های کوچک و سایت ها و شبکه های حراج آنلاین.
مزایده ها به دلایل مختلفی برگزار می شود. امروزه طیف گسترده ای از افراد، شرکت ها و شرکت های خصوصی و همچنین بخش دولتی و دولتی مناقصه های مختلفی را انجام می دهند. اما این موضوع در بخش دولتی اهمیت بیشتری دارد.
از دلایل اهمیت مزایده می توان به تمایل به کسب بیشترین سود، فروش کالا و خدمات به بالاترین قیمت و همچنین وصول مطالبات از محکومینی که بدهی خود را پرداخت نکرده اند و همچنین فروش اموال مازاد اشاره کرد. شرکت ها با بالاترین قیمت
اما برای بسیاری این سوال مطرح است که حراج چگونه انجام می شود و مراحل حراج چیست؟ با ما در این مقاله همراه باشید تا به این نکات و سایر نکات مرتبط اشاره کنیم.
تعریف مناقصه؛ حراج چیست و چه شرایطی دارد؟
در تعریف ساده، حراج یک فرآیند رقابتی است که در آن کالاها و خدمات به بالاترین پیشنهاد داده می شود. به معنای واقعی کلمه، حراج معمولاً به حراجی گفته می شود که در آن کالا یا خدمات به بالاترین قیمت پیشنهادی فروخته می شود.
از منظر حقوقی، حراج همان مراحل، اقدامات و مراحل قانونی برای فروش کالا یا خدمات با بالاترین قیمت ممکن است. در این روش قیمت پایه توسط فروشنده اعلام می شود و سپس با تایید کارشناس، خریداران قیمت نهایی را اعلام می کنند.
لازم به ذکر است مزایده روشی است که قیمت و تشریفات قانونی و رعایت مکانیسم های قانونی در اجرای آن بسیار حائز اهمیت است. بنابراین مناقصه هایی که با ساختار قانونی منطبق نیستند ارزش و اعتبار قانونی ندارند.
بنابراین حراج دارای سه رکن اصلی است که شامل خریداران، فروشندگان و قیمت حراج می شود. گروه‌های مختلف از حراج برای دستیابی به اهداف خود و خرید و فروش کالا یا خدمات استفاده می‌کنند، از جمله افراد، مشاغل و اشخاص حقوقی، بخش عمومی و سازمان‌های دولتی.
طبق قانون بخش قابل توجهی از معاملات دولتی باید به روش حراج انجام شود. زیرا بخش بزرگی از پروژه ها و خدمات دولتی از طریق مناقصه عمومی به بخش خصوصی ارائه می شود.
ماده ۷۹ قانون محاسبات عمومی کشور درباره حراج اموال دولتی می گوید: «معاملات وزارتخانه ها و مؤسسات دولتی اعم از خرید و فروش، اجاره، اجاره، قرارداد و حق الزحمه کار و غیره. (به استثنای موارد مشمول مقررات استخدامی) باید از طریق مناقصه یا مزایده انجام شود.
در برخی موارد دیگر فروش اموال توقیف شده به صورت مزایده نیز امکان پذیر است. مثلاً وقتی به دستور دادگاه اموال اشخاص حقیقی یا حقوقی برای پرداخت بدهی آنها توقیف می شود. در ماده 114 قانون نحوه اجرای احکام مدنی آمده است که فروش اموال توقیف شده به صورت مزایده انجام می شود.
علاوه بر این، برخی از شرکت هایی که با ورشکستگی مواجه می شوند، معمولاً از مزایده املاک برای پرداخت بدهی های خود استفاده می کنند. برگزاری مزایده برای پرداخت مهریه زوجه از دیگر موارد استفاده از مزایده است. البته این امر مستلزم حکم قضایی و مراجع قضایی است.
انواع حراج چیست؟
حراج با توجه به شرایط شکل و روش های مختلفی دارد. بر اساس آداب و رسوم و قوانین مختلف، انواع حراج را می توان به حراج اختیاری، حراج اجباری، مزایده عمومی، حراج خصوصی و حراج محدود تقسیم کرد که در زیر به برخی از آنها اشاره می شود.
حراج به انتخاب: انجام این نوع مزایده کاملاً به صلاحدید مالک ملک بوده و معمولاً فشار قانونی خاصی برای اجرای آن وجود ندارد. در صورتی که سازمان ها، ادارات و شرکت ها بنا به تصمیم مدیران خود یا مرجع ذی صلاح قصد فروش ملک را داشته باشند، می توانند طبق تشریفات مناقصه آگهی منتشر کنند و با توجه به صرفه و صلاح سازمان، ملک مورد نظر را به بالاترین قیمت پیشنهادی بفروشند.
در این راستا شرکت ها، سازمان ها و حتی افراد می توانند به صورت کاملا اختیاری و بدون فشار مراجع قانونی و با رعایت قوانین مزایده اموال خود را با بالاترین قیمت به فروش برسانند. در این روش فروشنده مستحق کالا به همراه خریداران اجزای معامله را تشکیل می دهند.
حراج اجباری: در این روش دستور مقام قضایی نحوه مزایده را تعیین می کند. مزایده با این روش رنگ قانونی و قضایی از رژیم تجاری و اقتصادی به خود می گیرد و نحوه انجام آن تا حدودی در معرض عوارض قانونی است.
از آن جمله می توان به شرکت ها و اشخاصی اشاره کرد که اموال آنها به دلایلی مانند ورشکستگی و ناتوانی در پرداخت دیون توقیف شده و یا زوجه برای احقاق حق خود اقدام به تصرف در اموال کرده است. در این روش علاوه بر رعایت ضوابط حاکم بر مزایده، تصمیمات صادره در مورد موضوع مزایده باید کاملاً رعایت شود. در این روش غیر از خریداران و فروشندگانی که هیچ اختیاری بر ملک ندارند، مرجع قضایی نیز جزء سوم معامله را تشکیل می دهد.
حراج خصوصی و محدود: نوع دیگری از مزایده که به دلایل مختلف از جمله مسائل امنیتی، حقوقی و سیاسی کاملاً محدود و در بخش‌های خاص و برای افراد خاص در نظر گرفته می‌شود و به همین دلایل اسامی شرکت‌کنندگان کاملاً محرمانه می‌ماند.
در این روش پس از طی مراحل به صورت محرمانه، بررسی های کامل طبق قوانین انجام شده و کالا یا خدمات به شخص حقیقی یا حقوقی که بالاترین پیشنهاد را در این فرآیند داده است، منتقل می شود.
حراج عمومیبرخلاف حراج خصوصی، این نوع حراج کاملا شفاف و برای همه آزاد است، عموم مردم می توانند در آن شرکت کنند و اسامی داوطلبان به صورت عمومی اعلام می شود. برای این نوع حراج محدودیتی وجود ندارد.
آگهی حراج چیست؟
برای اطلاع از شرکت در مزایده راه های مختلفی وجود دارد. متداول ترین روش برای آگهی مزایده، ذکر اقلام و کالاهای مورد نظر در روزنامه های کثیرالانتشار و روزنامه های محلی است. در این خصوص ماده 118 قانون اجرای احکام مدنی می گوید آگهی فروش باید در یکی از روزنامه های محلی منتشر شود. مواردی وجود دارد که حراج دهنده آگهی را در مکان های پرتردد مانند مترو، ایستگاه اتوبوس و جاده های عمومی شلوغ شهر قرار می دهد.
با رشد تکنولوژی و ارتباطات در فضای مجازی، امکان اطلاع رسانی از طریق فضای مجازی و منابع دارای مجوز فراهم شد، این روش مقبولیت چشمگیری پیدا کرد. در این روش رو به گسترش، اعلام هر نوع مزایده در منابع و سایت های معتبر و دارای مجوز به اطلاع عموم می رسد.
مزایده در دستگاه های اجرایی و سازمان های دولتی چگونه است؟
اشاره کردیم که سازمان ها و شرکت های دولتی از جمله سازمان هایی هستند که از روش مزایده برای فروش بخشی از کالاها و خدمات خود استفاده می کنند. این سازمان ها معمولاً بخشی از اموال منقول و غیرمنقول خود را به صورت مزایده می فروشند. قانون محاسبات عمومی و همچنین ضوابط انجام معاملات دولتی به تفصیل نحوه برگزاری مناقصات، قراردادهای دولتی و مناقصات عمومی را توضیح داده است.
در ماده ۸۲ قانون محاسبات عمومی آمده است:
«مزایده معاملات به شرح زیر انجام می‌شود:
الف- در مورد معاملات جزئی به بالاترین قیمت ممکن به تشخیص و مسئولیت عامل فروش.
ب – در خصوص معاملات حراج متوسط.
ج – برای معاملات جزئی با بالاترین قیمت ممکن به تشخیص و مسئولیت عامل فروش.
ب – در خصوص معاملات حراج متوسط.
ج- در خصوص معاملات کلان با انتشار آگهی مزایده عمومی.
انواع مناقصات در سازمان ها و شرکت های دولتی چیست؟
فصل پنجم مقررات معاملات دولتی به موضوع حراج می پردازد و حراج را بر اساس معاملات مورد نظر به سه قسمت تقسیم می کند. معاملات کوچک، متوسط و بزرگ. ماده 67 در مورد آگهی مناقصه معاملات جزئی می گوید:
در صورت انجام معاملات جزئی، عامل فروش موظف است به متقاضیان معامله مراجعه و پس از بررسی کامل قیمت، معامله را با رعایت اقتصاد دولت و سند مربوط به تعهدات انجام دهد. که معامله با قیمت تمام شده و با ذکر نام و نام خانوادگی و امضای عنوان و تاریخ انجام شود.
در ادامه ماده 37 به نحوه حراج میانگین معاملات می پردازد. از جمله در مورد نحوه انتشار آگهی مزایده آمده است: «اطلاعات عمومی در مورد نوع، مشخصات و مبلغ معامله، روز، ساعت، محل حراج و سایر شرایطی که لازم باشد منتشر می شود. در روزنامه و در صورت لزوم به وسایل و احزاب نشر. موارد دیگر مانند رادیو و تلویزیون یا درج آگهی در خیابان ها برای اطلاع عموم».
در ادامه این ماده قانونی آمده است: اقلام مورد معامله باید از قبل ارزیابی شده و مزایده با قیمت تعیین شده شروع و به خریدار ارائه دهنده بالاترین قیمت تعلق می گیرد و در صورت عدم یافتن پیشنهاد حداقل در قیمت ارزیابی شده، نیاز به ارزیابی مجدد دارد.”
اما در مورد معاملات کلان، قانونگذار شرایط مربوط به آگهی مناقصه را برای آگهی مناقصه نیز معتبر می داند. در ماده 38 آیین نامه معاملات دولتی آمده است: «آگهی مناقصه در صورتی باید با شرایط مندرج در آگهی مناقصه در این آیین نامه مطابقت داشته باشد».
در ادامه این ماده آمده است: «مقررات مندرج در این آیین‌نامه درباره نحوه تشکیل کمیته مناقصه و تصمیم‌گیری در کمیته مذکور و اجرای تصمیم کمیته و انعقاد قرارداد و تحویل. معامله در صورتی انجام می شود که مطابق با روند مناقصه باشد.»
